«Ο ΠΟΛΙΟΥΧΟΣ ΜΑΣ»

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑΡΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΕΝΟΡΙΑΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΝΕΟΤΗΤΟΣ

Ι. ΝΑΟΥ ΑΓ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ
ΠΟΛΙΟΥΧΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΤΕΥΧΟΣ 33
ο
ΙΟΥΝΙΟΣ – ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2021
Λόγος Αγίου Γρηγορίου Παλαμά εις την Ανάληψη του Κυρίου

Βλέπετε αὐτὴ τὴ κοινὴ γιὰ μᾶς ἑορτὴ καὶ εὐφροσύνη, τὴν ὁποία ὁ
Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστὸς ἐχάρισε μὲ τὴν ἀνάσταση καὶ ἀνάληψή
του στοὺς πιστούς; Ἐπήγασε ἀπὸ θλίψη.
Βλέπετε αὐτὴ τὴ ζωή, μᾶλλον δὲ τὴν ἀθανασία; Ἐπιφάνηκε σὲ μᾶς
ἀπὸ θάνατο.
Βλέπετε τὸ οὐράνιο ὕψος, στὸ ὁποῖο ἀνέβηκε κατὰ τὴν ἀνύψωσή
του ὁ Κύριος καὶ τὴν ὑπερδεδοξασμένη δόξα ποῦ δοξάσθηκε κατὰ
σάρκα; Τὸ πέτυχε μὲ τὴ ταπείνωση καὶ τὴν ἀδοξία. Ὅπως λέγει ὁ
ἀπόστολος γι ̓ αὐτόν, «ἐταπείνωσε τὸν ἑαυτό του γενόμενος
ὑπήκοος μέχρι θανάτου, καὶ μάλιστα σταυρικοῦ θανάτου, γι ̓ αὐτὸ
κι ̓ ὁ Θεὸς τὸν ὑπερύψωσε καὶ τοῦ χάρισε ὄνομα ἀνώτερο ἀπὸ κάθε
ὄνομα, ὥστε στὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ νὰ καμφθεῖ κάθε γόνατο
ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων καὶ νὰ διακηρύξει κάθε
γλώσσα ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι ὁ Κύριος σὲ δόξα Θεοῦ
Πατρός».(Φιλ. β ́ 8-11).



Ἐὰν λοιπὸν ὁ Θεὸς ὑπερύψωσε τὸ Χριστό του γιὰ τὸ λόγο ὅτι
ταπεινώθηκε, ὅτι ἀτιμάσθηκε, ὅτι πειράσθηκε, ὅτι ὑπέμεινε
ἐπονείδιστο σταυρὸ καὶ θάνατο γιὰ χάρη μας, πῶς θὰ σώσει καὶ θὰ
δοξάσει καὶ θὰ ἀνυψώσει ἐμᾶς, ἂν δὲν ἐπιλέξωμε τὴ ταπείνωση, ἂν
δὲν δείξουμε τὴ πρὸς τοὺς ὁμοφύλους ἀγάπη, ἂν δὲν ἀνακτήσωμε τὶς
ψυχές μας διὰ τῆς ὑπομονῆς τῶν πειρασμῶν, ἂν δὲν ἀκολουθοῦμε
διὰ τῆς στενῆς πύλης καὶ ὁδοῦ, ποῦ ὁδηγεῖ στὴν αἰώνια ζωή, τὸν
σωτηρίως καθοδηγήσαντα σ ̓ αὐτήν; «διότι, καὶ ὁ Χριστὸς ἔπαθε γιὰ
μᾶς, ἀφήνοντάς μας ὑπογραμμὸ (παράδειγμα), γιὰ νὰ
παρακολουθήσουμε τὰ ἴχνη του». (Α ́ Πέτρ. β ́ 21).
Ἡ ἐνυπόστατος Σοφία τοῦ ὑψίστου Πατρός, ὁ προαιώνιος Λόγος,
ποὺ ἀπὸ φιλανθρωπία ἑνώθηκε μ ̓ ἐμᾶς καὶ μᾶς συναναστράφηκε,
ἀνέδειξε τώρα ἐμπράκτως μιὰ ἑορτὴ πολὺ ἀνώτερη καὶ ἀπὸ αὐτὴ τὴν
ὑπεροχή. Γιατὶ τώρα γιορτάζουμε τὴ διάβαση, τῆς σ ̓ αὐτὸν
εὑρισκομένης φύσεώς μας, ὄχι ἀπὸ τὰ ὑπόγεια πρὸς τὴν ἐπιφάνεια
τῆς γῆς, ἀλλὰ ἀπὸ τὴ γῆ πρὸς τὸν οὐρανὸ τοῦ οὐρανοῦ καὶ πρὸς τὸν
πέρα ἀπὸ αὐτὸν θρόνο τοῦ δεσπότη τῶν πάντων.
Σήμερα ὁ Κύριος ὄχι μόνο στάθηκε, ὅπως μετὰ τὴν ἀνάσταση, στὸ
μέσο τῶν μαθητῶν του, ἀλλὰ καὶ ἀποχωρίσθηκε ἀπὸ αὐτοὺς καί,
ἐνῷ τὸν ἔβλεπαν, ἀναλήφθηκε στὸν οὐρανὸ καὶ εἰσῆλθε στ ̓ ἀληθινὰ
ἅγια τῶν ἁγίων «καὶ ἐκάθησε στὰ δεξιὰ τοῦ Πατρὸς πάνω ἀπὸ κάθε
ἀρχὴ καὶ ἐξουσία καὶ ἀπὸ κάθε ὄνομα καὶ ἀξίωμα, ποὺ γνωρίζεται
καὶ ὀνομάζεται εἴτε στὸν παρόντα εἴτε στὸν μέλλοντα αἰώνα». (Ἐφ.
α ́ 20).
Γιατί λοιπὸν στάθηκε στὸ μέσο τους κι ̓ ἔπειτα τοὺς συνόδευσε;
«Τοὺς ἐξήγαγε, λέγει, ἔξω ἕως τὴ Βηθανία», ἀλλὰ «καὶ ἀφοῦ
σήκωσε τὰ χέρια του, τοὺς εὐλόγησε». (Λουκ. κδ ́ 50). Τὸ ἔκαμε γιὰ
νὰ ἐπιδείξει τὸν ἑαυτό του ὁλόκληρο σῶο καὶ ἀβλαβῆ, γιὰ νὰ



παρουσιάσει τὰ πόδια ὑγιῆ καὶ βαδίζοντα σταθερά, αὐτὰ ποὺ
ὑπέστησαν τὰ τρυπήματα τῶν καρφιῶν, τὰ ὁμοίως ἐπὶ τοῦ σταυροῦ
καρφωμένα χέρια, τὴν ἴδια τη λογχισμένη πλευρά, ἂν ἔφεραν πάνω
τους, τοὺς τύπους τῶν πληγῶν, πρὸς διαπίστωση τοῦ σωτηριώδους
πάθους.
Ἐγὼ δὲ νομίζω ὅτι διὰ τοῦ «στάθηκε στὸ μέσο τῶν μαθητῶν»
δεικνύεται καὶ τὸ ὅτι αὐτοὶ στηρίχθηκαν στὴ πίστη πρὸς αὐτόν, μὲ
αὐτὴ τὴ φανέρωση καὶ εὐλογία του. Γιατὶ δὲν στάθηκε μόνο στὸ
μέσο ὅλων αὐτῶν, ἀλλὰ καὶ στὸ μέσο της καρδιᾶς τοῦ καθενός, γιατὶ
ἀπὸ ἐκείνη τὴν ὥρα οἱ ἀπόστολοι τοῦ Κυρίου ἔγιναν σταθεροὶ καὶ
ἀμετακίνητοι.
Στάθηκε λοιπὸν στὸ μέσο τους καὶ τοὺς λέγει, «εἰρήνη σὲ σᾶς»,
τούτη τὴ γλυκιὰ καὶ σημαντικὴ καὶ συνηθισμένη του προσφώνηση.
Τὴν διπλῆ εἰρήνη, πρὸς τὸ Θεὸ ποὺ εἶναι γέννημα τῆς εὐσέβειας καὶ
αὐτὴ ποὺ ἔχουμε οἱ ἄνθρωποι μεταξύ μας. Καὶ καθὼς τοὺς εἶδε
φοβισμένους καὶ ταραγμένους ἀπὸ τὴν ἀνέλπιστη καὶ παράδοξη θέα,
γιατὶ νόμισαν ὅτι βλέπουν πνεῦμα - φάντασμα, αὐτὸς τοὺς ἀνέφερε
πάλι τοὺς διαλογισμοὺς τῆς καρδιᾶς των, καὶ ἀφοῦ ἔδειξε ὅτι εἶναι
αὐτὸς ὁ ἴδιος, πρότεινε τὴ διαβεβαίωση διὰ τῆς ἐξετάσεως καὶ
ψηλαφήσεως. Ζήτησε φαγώσιμο, ὄχι γιατὶ εἶχε ἀνάγκη τροφῆς, ἀλλὰ
γιὰ ἐπιβεβαίωση τῆς ἀναστάσεώς του.
Ἔφαγε δὲ μέρος ψητοῦ ψαριοῦ καὶ μέλι ἀπὸ κηρύθρα, ποὺ εἶναι καὶ
αὐτὰ σύμβολα τοῦ μυστηρίου του. Δηλαδὴ ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἕνωσε
στὸν ἑαυτό του καθ ̓ ὑπόσταση τὴ φύση μας, ποὺ σὰν ἰχθὺς
κολυμποῦσε στὴν ὑγρότητα τοῦ ἡδονικοῦ καὶ ἐμπαθοῦς βίου, καὶ
τὴν καθάρισε μὲ τὸ ἀπρόσιτο πῦρ τῆς Θεότητός του. Μὲ κηρύθρα δὲ
μελισσιοῦ μοιάζει ἡ φύση μας γιατὶ κατέχει τὸ λογικὸ θησαυρὸ
τοποθετημένο στὸ σῶμα σὰν μέλι στὴ κηρύθρα. Τρώγει ἀπὸ αὐτὰ



εὐχαρίστως γιατὶ καθιστᾶ φαγητό του τὴ σωτηρία τοῦ καθενὸς ἀπὸ
τοὺς μετέχοντας τῆς φύσεως. Δὲν τρώει ὁλόκληρο, ἀλλὰ μέρος «ἀπὸ
κηρύθρα μέλι» ἐπειδὴ δὲν πίστευσαν ὅλοι καὶ δὲν τὸ παίρνει μόνος
του, ἀλλὰ προσφέρεται ἀπὸ τοὺς μαθητές, γιατὶ τοῦ φέρνουν μόνο
τοὺς πιστεύοντες σ ̓ αὐτόν, χωρίζοντάς τους ἀπὸ τοὺς ἀπίστους.
Κατόπιν τοὺς ὑπενθύμισε τοὺς λόγους του πρὶν τὸ πάθος, ποὺ ὅλοι
πραγματοποιήθηκαν. Τοὺς ὑποσχέθηκε νὰ τοὺς στείλει τὸ ἅγιο
Πνεῦμα, τοὺς εἶπε νὰ καθίσουν στὴν Ἱερουσαλὴμ μέχρι νὰ λάβουν
δύναμη ἀπὸ ψηλά. Μετὰ τὴ συζήτηση ὁ Κύριος τοὺς ἔβγαλε ἀπὸ τὸ
σπίτι καὶ τοὺς ὁδήγησε ἕως τὴ Βηθανία καὶ ἀφοῦ τοὺς εὐλόγησε,
ὅπως ἀναφέραμε, ἀποχωρίσθηκε ἀπὸ αὐτοὺς καὶ ἀνυψώθηκε πρὸς
τὸν οὐρανό, χρησιμοποιώντας νεφέλη σὰν ὄχημα καὶ ἀνῆλθε
ἐνδόξως στοὺς οὐρανούς, στὰ δεξιὰ τῆς μεγαλοσύνης τοῦ Πατρός,
καθιστώντας ὁμόθρονο τὸ φύραμά μας.
Καθὼς οἱ Ἀπόστολοι δὲν σταματοῦσαν νὰ κοιτάζουν τὸν οὐρανό, μὲ
τὴ φροντίδα τῶν ἀγγέλων πληροφοροῦνται ὅτι ἔτσι θὰ ἔλθει πάλι
ἀπὸ τὸν οὐρανὸ καὶ «θὰ τὸν ἰδοῦν ὅλες οἱ φυλὲς τῆς γῆς, νὰ ἔρχεται
πάνω στὶς νεφέλες τοῦ οὐρανοῦ». (Ματθ. κδ ́ 30). Τότε οἱ μαθητὲς
ἀφοῦ προσκύνησαν ἀπὸ τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, ἀπὸ ὅπου
ἀναλήφθηκε ὁ Κύριος, ἐπέστρεψαν στὴν Ἱερουσαλὴμ χαρούμενοι,
αἰνώντας καὶ εὐλογώντας τὸ Θεὸ καὶ ἀναμένοντες τὴν ἐπιδημία τοῦ
θείου Πνεύματος.
Ὅπως λοιπὸν ἐκεῖνος ἔζησε καὶ ἀπεβίωσε, ἀναστήθηκε καὶ
ἀναλήφθηκε, ἔτσι κι ̓ ἐμεῖς ζοῦμε καὶ πεθαίνουμε καὶ θὰ
ἀναστηθοῦμε ὅλοι. Τὴν ἀνάληψη ὅμως δὲν θὰ πετύχουμε ὅλοι, ἀλλὰ
μόνο ἐκεῖνοι γιὰ τοὺς ὁποίους ζωὴ εἶναι ὁ Χριστὸς καὶ ὁ θάνατος
εἶναι κέρδος, ὅσοι πρὸ τοῦ θανάτου σταύρωσαν τὴν ἁμαρτία διὰ τῆς



μετανοίας, μόνο αὐτοὶ θὰ ἀναληφθοῦν μετὰ τὴν κοινὴ ἀνάσταση σὲ
νεφέλες πρὸς συνάντηση τοῦ Κυρίου στὸν ἀέρα. (Α ́ Θεσ. δ ́ 17).
Ἂς ἔρθουμε στὸ ὑπερῷο μας, στὸ νοῦ μας προσευχόμενοι, ἂς
καθαρίσουμε τοὺς ἑαυτούς μας γιὰ νὰ πετύχουμε τὴν ἐπιδημία τοῦ
Παρακλήτου καὶ νὰ προσκυνήσουμε Πατέρα καὶ Υἱὸ καὶ ἅγιο
Πνεῦμα, τώρα καὶ πάντοτε καὶ στοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Γένοιτο.

Λόγος Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου εις την Πεντηκοστή
Τὴν Πεντηκοστὴ ἐορτάζουμε καὶ τὴν παρουσία τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος καὶ τὴν πραγματοποίηση τῆς ὑποσχέσεως καὶ τὴν
ἐκπλήρωση τῆς ἐλπίδας. Τὸ μυστήριο, πόσο καὶ μεγάλο εἶναι
καὶ σεβαστό! Τελειώνουν λοιπόν ὅσα ἔχουν σχέση μὲ τὸ σῶμα
τοῦ Χριστοῦ, ἢ μᾶλλον μὲ τη σωματικὴ παρουσία Του(1). Διότι
διστάζω νὰ πῶ τὰ σωματικά, ἐφ' ὅσον κανένας λόγος δὲν
μπορεῖ νὰ μὲ πείσει ὅτι θὰ ἦταν καλύτερα νὰ εἶχε ἀπαλλαγεῖ
ἀπὸ τὸ σῶμα [ὁ Χριστός](2). Ἀρχίζουν δὲ ὅσα ἔχουν σχέση μὲ
τὸ Ἅγιο Πνεύμα(3). Ποιὰ δὲ ἦταν ὅσα ἔχουν σχέση μὲ τὸ
Χριστό;
Ἡ Παρθένος, ἡ γέννηση, ἡ φάτνη, τὸ σπαργάνωμα, οἱ ἄγγελοι
ποὺ τὸν δοξάζουν, οἱ ποιμένες ποὺ τρέχουν πρὸς Αὐτόν, ἡ
διαδρομὴ τοῦ ἀστέρα, ἡ προσκύνηση καὶ ἡ προσφορὰ τῶν
δώρων ἀπὸ τοὺς μάγους, ὁ φόνος τῶν νηπίων ἀπὸ τὸν
Ηρώδη, ὁ Ἰησοῦς ποὺ φεύγει στὴν Αἴγυπτο, ποὺ ἐπιστρέφει
ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο, ποὺ περιτέμνεται, ποὺ βαπτίζεται, ποὺ
δέχεται τὴν μαρτυρία ἀπὸ τὸν οὐρανό, ποὺ πειράζεται, ποὺ
λιθάζεται γιὰ μᾶς (για νὰ μᾶς δώσει ὑπόδειγμα κακοπάθειας


ὑπέρ τοῦ Λόγου) ποὺ προδίνεται, ποὺ προσηλώνεται [στὸν
Σταυρό], ποὺ θάπτεται, ποὺ ἀνασταίνεται, ποὺ ἀνεβαίνει
[στοὺς οὐρανούς]. Ἀπὸ αὐτὰ καὶ τώρα ὑφίσταται πολλὰ ἀπὸ
τοὺς μισόχριστους μέν, αὐτὰ ποὺ Τὸν ἀτιμάζουν καὶ τὰ
ὑπομένει (διότι εἶναι μακρόθυμος)• ἀπὸ τοὺς φιλόχριστους δέ,
αὐτὰ ποὺ Του ἀποδίδουν τιμή. Καὶ ἀναβάλλει νὰ
ἀνταποδώσει ὅπως σ' ἐκείνους τὴν ὁργή, ἔτσι σὲ μᾶς τὴν
ἀγαθότητα• ἐπειδὴ ἴσως σ' ἐκείνους μὲν δίνει καιρὸ μετανοίας,
σὲ μᾶς δὲ δοκιμάζει τὸν πόθο, ἐὰν δὲν λιποψυχοῦμε καὶ δὲν
ἀποκάμουμε στὶς θλίψεις καὶ στοὺς ἀγώνες γιὰ τὴν εὐσέβεια•
ὅπως ἀκριβώς ὁρίζεται ἀπὸ τὴν θεῖα οἰκονομία καὶ τὰ
ἀνεξιχνίαστα κρίματά Του, μὲ τὰ ὁποία κυβερνᾶ μὲ σοφία τὴ
ζωὴ μας. Ὅσα λοιπόν ἀναφέρονται στὸ Χριστὸ εἶναι αὐτὰ'
καὶ τὰ πέρα ἀπ' αὐτὰ θὰ τὰ δοῦμε ἐνδοξότερα [στὴ βασιλεία
τῶν οὐρανῶν] καὶ μακάρι καὶ μεῖς νὰ φανοῦμε [δοξασμένοι
ἀπὸ τὸ Θεό]. Ὅσα δὲ ἀναφέρονται στὸ Ἅγιο Πνεῦμα,
παρακαλῶ τὸ Πνεῦμα νὰ ἔλθει ἐντός μου καὶ νὰ μοῦ
δώσει(4) λόγο ὅσον ἐπιθυμῶ κι' ἂν ὄχι τόσον, ἀλλ' ὅσος
ἀπαιτεῖται σ' αὐτὴ τὴν περίπτωση. Πάντως ὅμως θὰ ἔλθει μὲ
ἐξουσία δεσποτική, καὶ ὄχι μὲ τρόπο δουλικό, οὔτε
περιμένοντας πρόσταγμα, ὅπως νομίζουν μερικοί. Διότι πνέει
ὅπου θέλει, καὶ σ' ὅσους θέλει, καὶ ὅποτε καὶ ὅσο θέλει. Μ'
αὐτὸν τὸν τρόπο ἐμεῖς εμπνεόμαστε νὰ νοοῦμε καὶ νὰ μιλοῦμε
γιὰ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.
ΣΤ. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ὅσοι Τὸ ὑποβιβάζουν στὴν τάξη τῶν
κτισμάτων εἶναι ὑβριστὲς καὶ δούλοι κακοὶ κι' ἀπ' τοὺς
κακοὺς χειρότεροι. Διότι τῶν κακῶν δούλων εἶναι (γνώρισμα)



τὸ νὰ ἀθετοῦν τὴν [θεία] δεσποτεία καὶ νὰ ἐπαναστατοῦν κατὰ
τῆς κυριότητας [τοῦ Θεοῦ] καὶ νὰ θεωροῦν ὅμοιο μὲ αὐτοὺς
δοῦλο τὸ ἐλεύθερο [Πνεῦμα]. Ὅσοι ὅμως Τὸ πιστεύουν ὡς
Θεὸ εἶναι θεοφόρητοι καὶ φωτισμένοι στὸ νοῦ. Ἐκεῖνοι ὅμως
ποὺ καὶ Τὸ ὁμολογοῦν [ὡς Θεό], ἐάν μὲν τὸ κάνουν σὲ
ἀνθρώπους μὲ εὐσεβές φρόνημα, θεωροῦνται μεγάλοι• ἀλλ'
ἐὰν τὸ κάνουν σ' ὅσους ἔχουν φρόνημα χαμηλό, θεωροῦνται
ὄχι φρόνιμοι• διότι ἐμπιστεύονται τὸ μαργαριτάρι στὸν πηλὸ
[δηλ. τὴν ἀλήθεια τῆς πίστεως σ' ἐκείνους ποὺ δὲν ἔχουν τὴν
διάθεση νὰ τὴν δεχθοῦν] καὶ σὲ ἀκοὴ ἀσθενικὴ ἦχο βροντῆς
καὶ σὲ ἀδύνατους ὀφθαλμοὺς ἠλιακὸ φῶς καὶ στερεὰ τροφὴ σ'
ἐκείνους ποὺ πίνουν ἀκόμα γάλα(5). Αυτοὺς πρέπει νὰ
κατευθύνει κανεὶς σιγά-σιγὰ πρὸς τὰ ἐμπρός καὶ νὰ τοὺς
ἀνεβάζει πρὸς τὰ ὑψηλότερα, ὥστε ἀπὸ τὸ φως νὰ ζητοῦν
[περισσότερο] φῶς καὶ στὴν ἀλήθεια νὰ προσθέτουν
ἀλήθεια(6). Γι' αὐτὸ κι' ἐμεῖς ἀφήνοντας γιὰ λίγο τὸν τελειότερο
λόγο (γιατὶ δὲν εἶναι ἀκόμα καιρός) ἔτσι θὰ μιλήσουμε πρὸς
αὐτούς.
Ζ . Ἀνθρωποὶ μου, ἐὰν μὲν θεωρεῖτε ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα δὲν
εἶναι οὔτε ἄκτιστο οὔτε ἄχρονο, αὐτὸ εἶναι καθαρὰ ἐνέργεια
τοῦ πονηροῦ πνεύματος• ἐπιτρέψτε στὸ ζῆλο μου νὰ πῶ αὐτὸ
τὸ τολμηρό. Ἐάν ὅμως ἔχετε τόση τουλάχιστον ὑγεία [ψυχῆς],
ὥστε ν' ἀποφεύγετε τὴν φανερὴ ἀσέβεια καὶ θέτετε ἔξω ἀπ' τὴν
δουλεία Αὐτὸ [τὸ Ἅγιο Πνεῦμα] ποὺ κι' ἐμᾶς κάνει ἐλευθέρους,
ἐξετᾶστε καὶ σεῖς στὴν συνέχεια μαζὶ μὲ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ
μᾶς. Διότι δέχομαι ὅτι σὲ κάποιο βαθμὸ μετέχετε Αὐτοῦ καὶ
σεῖς, καὶ στὸ ἐξὴς θὰ συνεξετάσω μὲ σᾶς ὡς μὲ οικείους πλέον



[στην πίστη]. Ἤ παραχωρήστε μου τὸ μέσον μεταξὺ τῆς
δουλείας καὶ τῆς δεσποτείας, γιὰ νὰ θέσω ἐκεῖ τὴν ἀξία τοῦ
Πνεύματος• ἢ εφ' ὅσον ἀποφεύγετε τὴν δουλεία δὲν εἶναι
άδηλο, ποῦ θὰ τοποθετήσετε αὐτὸ τὸ ὁποῖο ζητοῦμε. Ἀλλὰ
στενοχωρεῖσθε γιὰ τὶς συλλαβές καὶ σκοντάφτετε ἐπάνω στὸν
λόγο καὶ αὐτὸ [τὸ νὰ ὁνομάζει κανεὶς τὸ Ἅγιο Πνεῦμα Θεό]
γίνεται γιὰ σᾶς «λῖθος προσκόμματος» καὶ «πέτρα
σκανδάλου», ἀφοῦ καὶ ὁ Χριστός γίνεται γιὰ μερικούς(7)
.
Ἀνθρώπινο εἶναι νὰ πάθει κανεὶς κάτι τέτοιο. Ἄς σταθοῦμε
κοντὰ ὁ ἕνας στὸν ἄλλο πνευματικά. Ας γίνουμε περισσότερο
φιλάδελφοι παρὰ φίλαυτοι. Αναγνωρίστε τὴν δύναμη τῆς
θεότητας κι'ἐμεῖς θὰ σᾶς δώσουμε τὴν συγκατάθεση γιὰ τη
λέξη• ὁμολογεῖστε τὴν [θεία] φύση μὲ ἄλλες λέξεις, ποὺ
συμπαθεῖτε περισσότερο, κι'ἐμεῖς θὰ σᾶς γιατρέψουμε ὡς
ἀσθενεῖς• ἀφοῦ ὑποκλέψουμε μὲ τρόπο αὐτὰ ποὺ σᾶς εἶναι
εὐχάριστα. Διότι εἶναι ἄξιο ντροπῆς καὶ ἀρκετὰ παράλογο,
ἐνῶ εἶστε εὔρωστοι στὴν ψυχή, νὰ δείχνετε μια νοσηρὴ
μικρολογία γύρω ἀπ' τὶς λέξεις καὶ νὰ κρύβετε τὸν θησαυρὸ
[τῆς ἀλήθειας], ἀκριβῶς σὰν νὰ φθονεῖτε τοὺς ἄλλους ἢ νὰ
φοβᾶστε μήπως ἁγιάσετε καὶ τὴν γλώσσα σας [μὲ τὴν
ὁμολογία τῆς θεότητας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος]. Ἀκόμα δὲ πιὸ
ἄξιο ντροπῆς γιὰ μᾶς εἶναι νὰ πάθουμε αὐτὸ ποὺ
κατηγοροῦμε, καὶ ἐνῶ καταδικάζουμε τὴν μικρολογία στοὺς
ἄλλους, νὰ μικρολογοῦμε ἐμεῖς γύρω ἀπ' τὰ γράμματα(8)
.
Η . Ομολογείστε, άνθρωποὶ μου, ὅτι μιας θεότητας εἶναι ἡ
Ἁγία Τριάς, ή, ἂν θέλετε, μιας φύσεως. Κι' ἐμεῖς θὰ ζητήσουμε
ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα γιὰ σᾶς καὶ τη λέξη Θεός. Διότι γνωρίζω



καλὰ ὅτι Ἐκείνος ποὺ ἔδωσε τὸ πρώτο [την πίστη στὸ
ὁμοούσιο τοῦ Υἱού] θὰ δώσει καὶ τὸ δεύτερο [και τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος] καὶ μάλιστα, ὅταν τὸ ζήτημα γιὰ τὸ ὁποῖο
ἀντιλέγουμε εἶναι μία πνευματικὴ δειλία καὶ ὄχι διαβολικὴ
ἐναντίωση. Θα τὸ πῶ ἀκόμα πιὸ καθαρὰ καὶ πιὸ σύντομα.
Μήτε σεις ν' ἀποδώσετε σὲ μᾶς εὐθύνη γιὰ τὸν ὑψηλότερο
λόγο ποὺ χρησιμοποιοῦμε (διότι δὲν ὑπάρχει κανένας φθόνος
τῶν άλλων μήπως ἀνέβουν), ούτ' ἐμεῖς θὰ σᾶς κατηγορήσουμε
γιὰ τὸν μέχρι τώρα δικὸ σας «προσιτό», εφ' ὅσον κι' ἀπὸ
διαφορετικὸ δρόμο οδηγεῖστε πρὸς τὸ ἵδιο [πνευματικό]
κατάλυμα. Διότι δὲν ζητοῦμε νὰ νικήσουμε, ἀλλὰ νὰ σᾶς
προσλάβουμε ὡς ἀδελφούς, ποὺ γιὰ τὸν χωρισμό σας ἀπὸ
μᾶς σπαραζόμαστε ἀπ' τη λύπη. Αὐτὰ [λέγουμε] πρὸς ἐσᾶς,
ποὺ ὑγιαίνετε ὡς πρὸς τὴν πίστη σας γιὰ τὸν Υἱό, ποῦ
βρίσκουμε μέσα σας κάποια δύναμη ζωῆς [πνευματικής]•
αὐτῶν ποὺ ἂν καὶ θαυμάζουμε τὸν τρόπο τῆς ζωής, δὲν
ἐπαινοῦμε ἐξ ολοκλήρου τὸν λόγο. Σεις ποὺ ἔχετε τὰ ἔργα τοῦ
Πνεύματος, ἀποκτεῖστε καὶ τὸ Πνεῦμα, γιὰ νὰ μη «αθλήτε»
μόνο, ἀλλὰ καὶ «νομίμως», ἀπ' ὅπου καὶ ὁ στέφανος(9). Αὐτὸς ὁ
μισθός εύχομαι νὰ σᾶς δοθεῖ γιὰ τὴν πολιτεία σας, νὰ
ὁμολογήσετε δηλαδὴ τὴν πίστη σας στὸ Ἅγιο Πνεῦμα κατὰ
τρόπο τέλειο καὶ νὰ Τὸ κηρύξετε [ως θεὸ ἀληθινό] μαζὶ μὲ μᾶς
καὶ περισσότερο ἀπὸ μᾶς ὅσο εἶναι ἄξιο. Τολμῶ κάτι καὶ
μεγαλύτερο γιὰ σᾶς νὰ πῶ τὸν λόγο τοῦ Αποστόλου. Τόσο
πολὺ σᾶς ἀγαπῶ, καὶ τόσο πολὺ εὐλαβούμαι σὲ σᾶς αὐτὴ τὴν
κόσμια περιβολὴ καὶ τὸ χρῶμα τῆς εγκράτειας καὶ τὰ ιερὰ
αὐτὰ τάγματα καὶ τὴν σεμνὴ παρθενία καὶ τὸν αγνισμὸ καὶ



τὴν ολονύκτια ψαλμωδία καὶ τὴν φιλοπτωχία καὶ φιλαδελφία
καὶ φιλοξενία, ώστε καὶ ἀνάθεμα [χωρισμένος] ἀπὸ τὸν
Χριστὸ νὰ είμαι δέχομαι καὶ ο,τιδήποτε νὰ πάθω ὡς
καταδικασμένος• ἀρκεῖ νὰ θελήσετε νὰ σταθεῖτε μαζὶ μας καὶ
νὰ θελήσετε νὰ δοξάσουμε ἐνωμένοι τὴν Ἁγία Τριάδα(10). Διότι
γιὰ τοὺς ἄλλους [που δὲν ὁμολογοῦν τὸ ὁμοούσιο τοῦ Υἱού] τι
πρέπει νὰ ποῦμε, τοὺς φανερὰ πεθαμένους [στην ψυχή] (που
μόνο ὁ Χριστός ποὺ ζωοποιεῖ τοὺς νεκροὺς μπορεῖ ν'
ἀναστήσει σύμφωνα μὲ τη δύναμη ποὺ ἔχει), οἱ ὁποῖοι κακώς
διαχωρίζονται κατὰ τὸν τόπο, ἐνῶ συνδέονται μὲ τὸ λόγο, καὶ
τόσο πολὺ φιλονεικοῦν μεταξὺ τοὺς ὅσο οἱ ἀλλοίθωροι
οφθαλμοί, ποὺ βλέπουν ἕνα πράγμα καὶ δὲν συμφωνοῦν ὄχι
ὡς πρὸς τὴν όψη ἀλλ' ὡς πρὸς τὴν θέση. Αν βέβαια πρέπει νὰ
τοὺς κατηγορήσει κανεὶς γιὰ ἀλλοιθωρισμό, καὶ ὄχι ὅμως γιὰ
τύφλωση. Αφοῦ ἀνέπτυξα ὅσο ἔπρεπε αὐτὰ ποὺ ἔχουν σχέση
μὲ σᾶς, ἄς ἐπανέλθουμε πάλι πρὸς τὸ Πνεύμα• πιστεύω ὅτι καὶ
σεις τώρα θὰ παρακολουθήσετε.
Θ . Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα πάντοτε ὑπήρχε καὶ ὑπάρχει καὶ θὰ
ὑπάρχει, δὲν ἔχει οὔτε ἀρχὴ οὔτε τέλος, ἀλλ' εἶναι πάντοτε
ἐνωμένο καὶ ἀριθμεῖται μαζὶ μὲ τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱό. Διότι
δὲν θὰ άρμοζε ποτέ νὰ ελλείπει ὁ Υἱός ἀπὸ τὸν Πατέρα ἢ τὸ
Πνεῦμα ἀπὸ τὸν Υἱό, ἐπειδὴ θὰ ἦταν σὲ μέγιστο βαθμὸ άδοξη
ἡ θεότητα, σαν ἀπὸ μεταμέλεια ἀκριβώς νὰ ήλθε σὲ
συμπλήρωση γιὰ νὰ γίνει τέλεια. [Το Ἅγιο Πνεύμα] λοιπόν
πάντοτε καὶ αἰώνια μεταλαμβάνεται [με τὶς θείες ἐνέργειές
Του], δὲν μεταλαμβάνει• οδηγεῖ στὴν τελείωση [τους
ἀνθρώπους], δὲν τελειώνεται• παρέχει τὴν πνευματικὴ



πλήρωση, δὲν ἔχει ἀνάγκη πληρώσεως• ἁγιάζει, δὲν
ἁγιάζεται• κάνει [τους ἀνθρώπους] θεούς, δὲν θεώνεται αὐτὸ
πρὸς Ἑαυτό, καὶ πρὸς ἐκείνους μὲ τοὺς ὁποίους εἶναι ἐνωμένο,
εἶναι πάντοτε τὸ ἵδιο καὶ ἀπαράλλακτο• ἀόρατο, άχρονο,
ἀχώρητο, ἀναλλοίωτο, ὑπεράνω ἀπὸ κάθε ἔννοια ποιότητας,
ποσότητας καὶ μορφῆς, αψηλάφητο, κινούμενο ἀφ' Ἑαυτοῦ,
κινούμενο συνεχώς, ἔχοντας ἀφ' Ἑαυτοῦ ἐξουσία, ἔχοντας ἀφ'
Ἑαυτοῦ δύναμη, παντοδύναμο (ἄν καὶ ὡς πρὸς τὴν πρώτη
ἀρχή, ὅπως ἀκριβῶς ὅλα τὰ ἀναφερόμενα εἰς τὸν Μονογενὴ
Υἱό, ἔτσι καὶ τοῦ Πνεύματος ἀνάγεται [εις τὸν Θεὸ Πατέρα]).
Εἶναι ζωὴ καὶ πρόξενος ζωής, τὸ φως καὶ χορηγεῖ φως, ἀφ'
Ἑαυτοῦ αγαθὸ καὶ πηγὴ αγαθότητας. Πνεῦμα εὐθές,
ηγεμονικό, κύριο [καλεῖ και] ἀποστέλλει [τοὺς ἄξιους, ὅπως ὁ
Πατήρ καὶ ὁ Υἱός], θέτει ὄρια [σὲ ὅλη τὴν κτίση] κάνει τοὺς
ἀνθρώπους ναοὺς οἴκους Του, ὁδηγεῖ, ἐνεργεῖ ὅπως θέλει,
διανέμει χαρίσματα. Εἶναι Πνεῦμα υἱοθεσίας [κάνει τοὺς
ἀνθρώπους υἱοὺς τοῦ Θεοῦ], ἀληθείας, σοφίας, συνέσεως,
γνώσεως, εὐσέβειας, βουλῆς, δυνάμεως, φόβου [θείου], ὅσων
ἔχουν ἀπαριθμηθεῖ. Διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γνωρίζεται ὁ
Πατήρ καὶ δοξάζεται ὁ Υἱός, καὶ ἀπὸ Αὐτοὺς μόνο γνωρίζεται
Αὐτό, εἶναι δηλαδὴ τὰ τρία πρόσωπα Ἕν, μία εἶναι ἡ λατρεία
καὶ ἡ προσκύνηση [ποὺ προσφέρεται], μία ἡ δύναμη, ἡ
τελειότητα, ἕνας ὁ ἁγιασμός [ποὺ παρέχεται]. Καὶ γιατὶ νὰ
μακρολογῶ; Ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ, εἶναι τοῦ Υἱοῦ, ἐκτός ἀπὸ
τὴν αγεννησία. Ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Υἱός, εἶναι τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος, ἐκτός ἀπὸ τὴν γέννηση. Αὐτὰ (τα ιδιώματα), ὅσο



βέβαια μπορῶ νὰ ἐκφρασθῶ μὲ τὸν λόγο μου, δὲν ξεχωρίζουν
οὐσίες, αλλ' ορίζουν τὴν μία καὶ ἐνιαία οὐσία τῆς θεότητας.
Ι . Στενοχωρεῖσαι γιὰ τὶς ἀντιθέσεις (ποὺ χρησιμοποίησα);
Ἐγὼ ὅμως γιὰ τὸ μήκος τοῦ λόγου. Τίμησε λοιπόν τὴν
(σημερινή) ἡμέρα τοῦ Πνεύματος• συγκράτησε λίγο τη
γλώσσα, ἂν γίνεται. Γιὰ ἄλλες γλώσσες γίνεται ὁ λόγος•
αὐτές εὐλαβήσου ἢ φοβήσου, πύρινες καθώς φαίνονται.
Σήμερα ἄς ὑψώσουμε μ' εὐλάβεια ὅλο μας τὸν νοῦ στὸ θεῖο
μυστήριο [τῆς καθόδου τοῦ Ἁγίου Πνεύματος], ἄς κάνουμε
αὔριο ἀνάλυση λέξεων σήμερα ἄς ἐορτάσουμε [μὲ κατάνυξη],
ἄς εἰπωθεῖ κάτι ἄξιο ντροπῆς [ἀπὸ τοὺς ἀντιλέγοντες] αὔριο.
Αὐτὰ γίνονται μὲ τρόπο μυστικὸ [στὸ ταμεῖο τῆς ψυχῆς
ἐνώπιον τοῦ Θεού], ἐκείνα γίνονται μὲ τρόπο πομπώδη
[ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων]• αὐτὰ γίνονται στὶς ἐκκλησίες,
ἐκεῖνα στὶς ἀγορές• αὐτὰ ἀρμόζουν σὲ ἀνθρώπους σώφρονες
καὶ νηφάλιους, ἐκείνα σὲ ἀνθρώπους ποὺ μεθοῦν αὐτὰ εἶναι
ὅσων ἐνεργοῦν μὲ σοβαρότητα [ὅση ἀξίζει στὸ μεγάλο
μυστήριο], ἐκείνα ὅσων παίζουν κατὰ τοῦ Πνεύματος. Ἀφοῦ
λοιπόν ἀπαλλαγήκαμε ἀπ' ὅ,τι εἶναι ἀλλότριο [τῆς εὐσεβείας],
ἄς καταρτίσουμε τὸ δικό μας [τὸ λόγο περὶ τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος].
ΙΑ. Αὐτὸ [τὸ Ἅγιο Πνεῦμα] ἐνεργοῦσε πρὶν ἀπ' ὅλα στὶς
ἀγγελικές καὶ οὐράνιες δυνάμεις, σ' ὅσες εἶναι πρῶτες μετὰ τὸ
Θεὸ καὶ σ' ὅσες εἶναι κοντὰ στὸ Θεό. Διότι ἡ τελείωση καὶ ἡ
ἔλλαμψη σ' αὐτές καὶ ἡ δυσκινησία ἢ ἡ ἀκινησία τοὺς πρὸς τὸ
κακὸ δὲν εἶναι ἀπὸ ἄλλη αἰτία, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.
Έπειτα [ενεργούσε] στοὺς Πατέρες καὶ τοὺς Προφήτες. Απ'



αὐτοὺς οἱ μὲν είχαν θέα τοῦ Θεοῦ ἢ Τον εγνώρισαν [με
ἀποκάλυψη], οἱ δὲ προγνώρισαν καὶ τὸ μέλλον, μὲ τὸ νὰ
σχηματίζει τὸ Πνεῦμα εικόνες στὸ νου τοὺς καὶ σαν νὰ ήσαν
παρόντες συναναστρεφόμενοι ὅσα ἐπρόκειτο νὰ
πραγματοποιηθοῦν στὸ μέλλον. Τέτοια εἶναι ἡ δύναμη τοῦ
Πνεύματος. Έπειτα [ενεργούσε] στοὺς μαθητές τοῦ Χριστοῦ
(διότι δὲν λέγω γιὰ τὸ Χριστό, στὸν Οποῖο παρευρίσκετο [το
Ἅγιο Πνεῦμα] ὄχι ωσάν νὰ ἐνεργούσε, αλλ' ὡς
συμπαρευρισκόμενο σὲ ομότιμη σχέση [με Αὐτὸ])• καὶ σ'
αὐτοὺς κατὰ τρεις τρὅπους, στὸ μέτρο ποῦ μποροῦσαν νὰ Τὸ
δεχθούν, καὶ κατὰ τρεις καιρούς: πρὶν νὰ δοξασθεῖ ὁ Χριστός
μὲ τὸ πάθος Του• ἀφοῦ δοξάσθηκε μὲ τὴν Ανάσταση• καὶ μετὰ
τὴν Ἀνοδὸ Του στοὺς οὐρανοὺς ἢ τὴν ἀποκατάσταση, ἢ ὅπως
καὶ πρέπει νὰ τὴν ὁνομάσουμε, φανερώνει δὲ [τὴν ἐνέργεια
αὔτη] ἡ πρώτη θεραπεία καὶ κάθαρση ἀπὸ τὶς ἀσθένειες καὶ τὰ
πονηρὰ πνεύματα, ἡ οποία βέβαια δὲν γινόταν χωρίς τὸ Ἅγιο
Πνεῦμα• καὶ τὸ εμφύσημα [τοῦ Κυρίου στὰ πρόσωπα τῶν
μαθητῶν Του] μετὰ τὴν τελείωση τῆς [ἐνσάρκου] οἰκονομίας,
ποῦ εἶναι φανερὰ προσθήκη περισσοτέρας χάριτος• καὶ τώρα
ὁ διαμερισμός τῶν πύρινων γλωσσῶν, ποὺ πανηγυρίζουμε.
Ἀλλὰ τὸ πρῶτο ἔγινε ἀμυδρά• τὸ δεύτερο, πιὸ φανερά• καὶ τὸ
[τρίτο] τώρα, τελειότερα ... Καὶ δὲν παρίσταται τώρα [τὸ Ἅγιο
Πνεύμα] κατὰ τὴν ἐνέργεια, ὅπως πρωτύτερα, ἀλλὰ κατὰ τὴν
οὐσία, ἢ ὅπως ἀλλιώς θὰ μποροῦσε νὰ τὸ πεῖ κανείς, καὶ
μένοντας μαζί τους καὶ μέσα τους [στοὺς ἁγίους ἀποστόλους]
βοηθός καὶ παραστάτης στὸ ἔργο τους(11). Διότι ἔπρεπε, ἀφοῦ
ὁ Υἱός συνανεστράφη μὲ μᾶς σωματικά, καὶ Αὐτὸ νὰ



φανερωθεῖ σωματικά(12)• καὶ ἀφοῦ ἐπανῆλθε πρὸς Ἑαυτὸν ὁ
Χριστός, Ἐκεῖνο νὰ κατέλθει πρὸς ἐμᾶς• καὶ ἔρχεται μὲν ὡς
Κύριο, «πέμπεται» [ἀποστέλλεται] δὲ ὄχι ὡς κατώτερο. Διότι οἱ
λέξεις αὐτές [ἔρχεται, πέμπεται] φανερώνουν ἐξ ἴσου τὴν
ἐνότητα καὶ ὁμοτιμία [τῶν προσώπων] παρὰ χωρίζουν τὶς
φύσεις.
ΙΒ. Διὰ τοῦτο μετὰ τὸ Χριστὸ μὲν [κατέρχεται τὸ Ἅγιον
Πνεύμα] γιὰ νὰ μη μᾶς λείπει Παράκλητος [Παρήγορος]•
«Ἄλλος» δέ, γιὰ νὰ ἔχεις στὸ νοῦ σου τὴν ὁμοτιμία. Διότι τὸ
«ἄλλος» σημαίνει ἄλλος ἀκριβῶς ὅπως ἐγὼ γίνεται. Τοῦτο δὲ
σημαίνει κοινὴ δεσποτεία καὶ ὄχι ὑποτίμηση. Διότι ἐγὼ ξέρω
καλὰ ὅτι τὸ «ἄλλος» λέγεται ὄχι γιὰ διαφορετικὰ πράγματα,
ἀλλὰ τῆς ἰδίας οὐσίας. Μὲ μορφὴ γλωσσῶν δὲ [κατῆλθε τὸ
Ἅγιο Πνεῦμα] ἐξ αἰτίας τῆς συγγενείας πρὸς τὸ Λόγο.
Πύρινων δέ, καὶ ἀναζητῶ γιὰ ποιὸ ἀπ' τὰ δύο: γιὰ τὴν
κάθαρση (διότι μιλοῦμε γιὰ πὺρ-φωτιὰ - ποὺ καθαρίζει, ὅπως
μποροῦν ἀπὸ παντοῦ νὰ μάθουν ὅσοι θέλουν) ἢ γιὰ τὴν οὐσία;
Διότι ὁ Θεός μας εἶναι πὺρ [κατὰ μίαν εἰκόνα τῆς ἀπροσίτου
θείας οὐσίας] καὶ «πὺρ καταναλίσκον» [φωτιὰ ποὺ κατακαίει
καὶ ἀφανίζει] τὴ μοχθηρία, [καὶ τὸ λέω] ἔστω κι' ἂν
αγανακτεῖς πάλι, διότι στενοχωρεῖσαι γιὰ τὸ ὁμοούσιο [ποὺ
ἀποδίδω στὸ Ἅγιον Πνεῦμα]. Καὶ εχωρίστηκαν [οἱ γλῶσσες]
διότι τὰ χαρίσματα [ποὺ ἐχορήγησε] ἦταν πολλὰ καὶ διάφορα•
ἐκάθισαν δέ, ἐπειδὴ ἡ ἐξουσία Του εἶναι βασιλική, καὶ ἐπειδὴ
ἀναπαύεται εἰς τοὺς ἁγίους• ἀφοῦ καὶ τὰ χερουβείμ εἶναι
θρόνος τοῦ Θεοῦ. Στο ὑπερώο δὲ (αν δὲν θεωρηθῶ ὅτι
καταβάλλω μάταιο κόπο κάπως περισσότερο ἀπ' ὅ,τι πρέπει)



διότι θὰ ἀνέβαιναν καὶ θὰ ὑψώνονταν ἀπὸ χάμω (πνευματικά)
αὐτοὶ ποὺ ἐπρόκειτο νὰ Τὸ δεχθοῦν ἀφοῦ καὶ μὲ θεία ὕδατα
[Ἀγγελικές δυνάμεις] στεγάζονται οὐράνια ὑπερῶα [ὁ θρόνος
τοῦ Θεοῦ] καὶ ὑμνεῖται ὁ Θεός(13). Καὶ ὁ Ἰησοῦς ἐπίσης στὸ
ὑπερῶο συμμετέχει στὸ μυστήριο [τῆς Θείας Εὐχαριστίας] μὲ
αὐτοὺς ποὺ μυοῦνται στὰ ὑψηλότερα, γιὰ νὰ παρασταθεῖ αὐτό,
ὅτι ἀφ' ἑνὸς μὲν πρέπει ὁ Θεὸς νὰ κατέβει λίγο πρὸς ἐσᾶς,
πρᾶγμα ποὺ ξέρω ὅτι ἔγινε παλαιότερα στὸν Μωυσή, ἀφ'
ἑτέρου δὲ πρέπει ἐμεῖς ν' ἀνέβουμε καὶ ἔτσι νὰ γίνει [δυνατή] ἡ
κοινωνία τοῦ Θεοῦ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους, ν' ἀναμειχθεῖ
δηλαδὴ ἡ [ὑπερτελεία] ἀξία [τῆς θεότητας μὲ τὴν μηδαμινότητα
τῆς ἀνθρωπότητας]. Ἐφ' ὅσον ὅμως [τὸ θεῖο καὶ τὸ
ἀνθρώπινο] μένουν τὸ μὲν στὴν οἰκεία περιωπή, τὸ δὲ στὴν
ταπείνωση, παραμένει ἄμικτη ἡ ἀγαθότης [τοῦ Θεοῦ] καὶ ἡ
φιλανθρωπία Του ἀκοινώνητη [ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο]• καὶ
ὑπάρχει μεταξὺ των χᾶσμα μεγάλο καὶ ἀδιαπέραστο, ποὺ
εμποδίζει ὄχι μόνο τὸν πλούσιο ἀπὸ τὸν Λάζαρο καὶ τοὺς
ἐπιθυμητοὺς κόλπους τοῦ Ἀβραάμ, ἀλλὰ [ὅλη] τὴν κτιστὴ καὶ
ρευστὴ φύση, ἀπὸ τὴν ἄκτιστη καὶ ἀμετάβλητη.
ΙΓ. Αὐτὸ [το Ἅγιο Πνεῦμα] κηρύχθηκε μὲν ἀπὸ τοὺς
προφήτες, ὅπως στὸ «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ' ἐμέ»• καί, θ'
ἀναπαυθοῦνε ἐπ' αὐτὸν ἑπτὰ Πνεύματα• καὶ «κατέβηκε
Πνεῦμα ἀπὸ τὸν Κύριο καὶ ὁδήγησε αὐτούς»• καί, Πνεῦμα
ἐπιστήμης ποὺ ἑγέμισε τὸν Βεσελεήλ τὸν ἀρχιτέκτονα τῆς
σκηνῆς• καί, Πνεῦμα ποὺ παροργίζεται καί, Πνεῦμα ποὺ
ἐσήκωσε ψηλὰ τὸν Ἠλία μέσα σὲ ἇρμα καὶ ποὺ ὁ Ἐλισσαῖος
ἐζήτησε διπλάσιο• καί, Πνεῦμα αγαθὸ καὶ ἡγεμονικὸ ἀπὸ τὸ



ὁποῖο ὁ Δαβίδ ὁδηγήθηκε καὶ στηρίχτηκε. Τὸ ὑποσχέθηκε δὲ
[ο Θεός], προηγουμένως μὲν μὲ τὸν προφήτη Ιωήλ: «Καὶ στὶς
ἔσχατες ημέρες [ὅταν θὰ ἔλθει ὁ Μεσσίας] λέγοντας (ο Θεός
ὅτι θὰ συμβεῖ τοῦτο) θὰ ἐκχύσω χαρίσματα ἀπὸ τὸ Πνεῦμα
μου εἰς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους (ποὺ πιστεύουν δηλαδή) καὶ εἰς
τοὺς υἱοὺς σας καὶ εἰς τὰς θυγατέρας σας» καὶ τὰ ἐξὴς. Ὁ
Ἰησοῦς δὲ ὕστερα, ὁ Ὁποῖος δοξάζεται [ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα]
καὶ ἀντιδοξάζει [Αὐτό], ὅπως καὶ τὸν Πατέρα καὶ [δοξάζεται]
ἀπὸ τὸν Πατέρα. Καὶ ἡ ὑπόσχεση [τοῦ Χριστοῦ], ὡς πλούσια,
βεβαιώνει ὅτι [το Ἅγιο Πνεῦμα] θὰ μένει μὲ τοὺς πιστοὺς
αἰώνια, δηλαδὴ τώρα μὲ τοὺς ἄξιους σὲ κάθε καιρό, ὕστερα δὲ
μ' ἐκείνους ποὺ ἀξιώνονται [νὰ κληρονομήσουν] τὰ ἐκεῖ
[ἀγαθά], ὅταν φυλάξουμε Αὐτὸ ολόκληρο μὲ τὴν [ἐνάρετη]
ζωὴ μας, καὶ δὲν χωρισθοῦμε [ἀπὸ Αὐτὸ] τόσο, ὅσο
ἁμαρτάνουμε.
ΙΔ. Αὐτὸ τὸ Πνεῦμα συνδημιουργεῖ μὲν μὲ τὸν Υἱὸ καὶ τὴν
κτίση καὶ τὴν ἀνάσταση. Καὶ ἄς σὲ πείσει τὸ «Με τὸ Λόγο τοῦ
Κυρίου ἔγιναν καὶ ἐστερεώθηκαν οἱ οὐρανοί, καὶ μὲ τὸ Πνεῦμα
τοῦ στόματος Του ἐδημιουργήθηκε τὸ ἀμέτρητο πλῆθος τῶν
ἀστέρων»• «τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ μὲ ἐδημιούργησε, ἡ πνοὴ δὲ
τοῦ Παντοκράτορας μὲ διδάσκει»• καὶ πάλι• «θα ἐξαποστείλεις
τὸ [ζωοποιό] Πνεῦμα Σου, καὶ θὰ κτισθοῦν
[ἀναδημιουργηθούν] καὶ [ἔτσι] θὰ ἀνακαινίσεις τὸ πρόσωπο
τῆς γῆς». Δημιουργεῖ δὲ τὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση• καὶ ἄς σὲ
πείσει τὸ ὅτι κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ ἰδεῖ ἢ νὰ λάβει τὴν βασιλεία
[τῶν οὐρανῶν], ἂν δὲν «γεννηθεῖ ἄνωθεν» [ἀναγεννηθεῖ
πνευματικά] ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, καὶ δὲν καθαρισθεῖ ἀπὸ



τὴν προηγούμενη [κατὰ σάρκα] γέννηση. Αὐτὴ [ἡ πνευματικὴ
ἀναγέννηση] ἡ ὁποία εἶναι μυστήριο ποὺ φανερώθηκε τὴ
νύκτα [ἀπὸ τὸν Κύριο στὸ Νικόδημο] συντελεῖται μὲ τὴν
διάπλαση [τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὴν χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ποὺ
κάνει τὸν πιστὸ κοινωνό] τοῦ θείου φωτός καί• τῆς θείας
ἡμέρας, τὴν οποία καθένας δέχεται μέσα του [καὶ μὲ τὴν δικὴ
του πνευματικὴ ἐργασία]. Αὐτὸ τὸ Πνεῦμα (διότι εἶναι σὲ
ἄπειρο βαθμὸ σοφὸ καὶ φιλάνθρωπο), ἂν λάβει ποιμένα
προβάτων τὸν κάνει θεόπνευστο ψαλμωδό, ποὺ μὲ τὴν
ψαλμωδία του ἀπομακρύνει τὰ πονηρὰ πνεύματα, καὶ τὸν
ἀναδεικνύει βασιλέα τοῦ Ἰσραήλ. Ἄν πάρει αἰγοβοσκὸ ποὺ
χαράζει συκομορέες, τὸν κάνει προφήτη. Θυμῆσου τὸν Δαβίδ
καὶ τὸν Ἀμώς. Ἄν πάρει νεανίσκο εὐφυή, τὸν κάνει κριτὴ
πρεσβυτέρων καὶ προχωρημένων στὴν ἡλικία. Αὐτὸ μαρτυρεῖ
ὁ Δανιήλ, ποὺ ἐνίκησε λέοντες μέσα στὸ λᾶκκο. Ἄν βρεῖ ἀλιείς,
τοὺς πιάνει μὲ τὴν σαγήνη [τῆς χάριτος] ὁδηγώντας τους στὸν
Χριστὸ καὶ τοὺς κάνει ἰκανοὺς νὰ συλλαμβάνουν ὅλον τὸν
κόσμο μὲ τὴν πλοκὴ τοῦ λόγου. Νὰ ἐννοήσεις τὸν Πέτρο καὶ
τὸν Ἀνδρέα καὶ τοὺς υἱοὺς τῆς βροντῆς [Ἰωάννη καὶ Ἰάκωβο],
ποὺ ἐβρόντησαν τὰ πνευματικά. Ἐάν [πάρει] τελῶνες, τοὺς
κερδίζει στὴ μαθητεία [τοῦ Χριστοῦ] καὶ δημιουργεῖ ἐμπόρους
ψυχῶν. Τὸ λέει ὁ Ματθαῖος, ὁ χθὲς τελώνης καὶ σήμερα
εὐαγγελιστής. Ἐάν [πάρει] διώκτες θερμούς, μεταθέτει τὸν
ζῆλο τους καὶ κάνει Παύλους ἀντὶ Σαύλων, καὶ τόσο πολὺ
[τοὺς ἀνυψώνει] πρὸς τὴν εὐσέβεια, ὅσο ἦταν στὴν κακία ποὺ
τοὺς βρῆκε. Αὐτὸ εἶναι καὶ Πνεῦμα πραότητας• καὶ ὁργίζεται
γι'αὐτοὺς ποὺ ἁμαρτάνουν. Γι' αὐτὸ λοιπόν ἄς γνωρίσουμε



Αὐτὸ ὡς πρᾶο καὶ ὄχι ὁργιζόμενο, ὁμολογώντας τὴν ἀξία Του
[ὡς Θεοῦ] καὶ ἀποφεύγοντας κάθε βλάσφημο λόγο, καὶ ἄς μὴ
θελήσουμε νὰ τὸ ἰδοῦμε νὰ ὁργίζεται γιὰ ἁμαρτία ποὺ εἶναι
ἀσυγχώρητη [τὴν βλασφημία εἰς Αὐτὸ]. Αὐτὸ [τὸ Ἅγιο
Πνεῦμα] κάνει κι' ἔμενα σήμερα τολμηρὸ κήρυκα σὲ σᾶς• ἐὰν
μὲν χωρίς νὰ πάθω τίποτε, ἡ χάρη, στὸν Θεό• ἐὰν δὲ πάθω,
καὶ πάλι χάρη• τὸ μὲν [πρῶτο], γιὰ νὰ λυπηθεῖ [ὁ Θεός]
αὐτοὺς ποῦ μᾶς μισοῦν τὸ δέ, γιὰ νὰ μᾶς ἁγιάσει, μὲ τὸ νὰ
πάρουμε τὸν μισθὸ αὐτὸ τῆς ἱερουργίας τοῦ Εὐαγγελίου, τὸ νὰ
τελειωθοῦμε δηλαδὴ μὲ τὸ αἷμα μας(14)
.

ΙΕ. Μιλοῦσαν μὲν λοιπόν [οἱ Απόστολοι] ξένες γλώσσες καὶ
ὄχι τὶς πατρικές τους, καὶ τὸ θαῦμα εἶναι μεγάλο, νὰ μιλοῦν
ἄνθρωποι γλῶσσα ποὺ δὲν ἔμαθαν καὶ αὐτὸ τὸ σημεῖο
[θαῦμα] εἶναι γιὰ τοὺς ἀπίστους, ὄχι γι' αὐτοὺς ποὺ
πιστεύουν, γιὰ νὰ εἶναι κατήγορο τῶν ἀπίστων, ὅπως ἔχει
γραφτεῖ• «Ὅτι μὲ ἀνθρώπους ποὺ μιλοῦν ξένες γλώσσες καὶ
μὲ χείλη ξένων λαῶν θὰ ὁμιλήσω πρὸς τὸ λαὸ αὐτόν, ἀλλ' οὔτε
μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ θὰ μὲ ἀκούσουν, λέγει ὁ Κύριος». Ἄκουγαν
δὲ [ὅσοι ἦσαν τότε στὰ Ἱεροσόλυμα]. Ἐδῶ σταμάτησε λίγο καὶ
διερωτήσου, πῶς θὰ διαιρέσεις τὸν λόγο. Διότι ἔχει κάτι τὸ
ἀμφίβολο ἡ λέξη [«ἤκουον»] τὸ ὁποῖο διαχωρίζεται μὲ τὴν
τελεία. Ἄρα, δηλαδή, ἄκουγαν ὁ καθένας στὴ δικὴ του
γλώσσα, φερ' εἰπεῖν σὰν νὰ ἠχεῖ δυνατὰ μία φωνή, καὶ ν'
ἀκούγονται πολλές, μὲ τὸ νὰ πάλλεται ἔτσι ὁ ἀέρας καὶ, γιὰ
νὰ τὸ πῶ σαφέστερα, μὲ τὸ νὰ γίνεται ἡ φωνὴ φωνές; Ἤ
πρέπει νὰ σταματήσουμε στὸ «ἤκουον», τὸ δὲ «Λαλούντων»
στὶς δικές τοὺς γλώσσες νὰ τὸ προσθέσουμε στὰ ἐπόμενα, γιὰ



νὰ εἶναι: «Καθώς μιλοῦσαν γλώσσες», τὶς δικές των, αὐτῶν
ποὺ ἀκούγανε, ποὺ σημαίνει ξένες• πρὸς τοῦτο δὲ καὶ μᾶλλον
τάσσομαι. Διότι μὲ ἐκείνον μὲν τὸν τρόπο τὸ θαῦμα θὰ ἦταν
ἐκείνων ποὺ ἄκουγαν μᾶλλον παρὰ ἐκείνων ποὺ μιλούσαν. Μὲ
αὐτὸν δὲ τὸν τρόπο ἐκείνων ποὺ μιλοῦσαν οἱ ὁποῖοι καὶ
κατηγορήθηκαν γιὰ μέθη, εἶναι φανερὸ ὅτι μὲ τὸ νὰ
θαυματουργοῦν αὐτοὶ ὡς πρὸς τὶς γλώσσες μὲ τὴν δύναμη τοῦ
Πνεύματος.
ΙΣΤ. Πλὴν εἶναι μὲν ἄξια νὰ ἐξυμνεῖται καὶ ἡ παλαιὰ
διαίρεση τῶν γλωσσῶν (ὅταν οικοδομοῦσαν τὸν πύργο
ἐκεῖνοι ποὺ συμφώνησαν κακώς καὶ αθέως, ὅπως καὶ ἀπὸ
τοὺς σημερινοὺς τολμοῦν μερικοί)• διότι μὲ τὸ νὰ διαλυθεῖ ἡ
ὁμογνωμοσύνη μαζὶ μὲ τὸ σχίσιμο (διαφορά) τῆς γλώσσας,
σταμάτησε τὸ εγχείρημα. Περισσότερο ὅμως πρέπει νὰ
ἐξυμνεῖται αύτη [ἡ διαίρεση] ποὺ θαυματουργεῖται σήμερα.
Διότι ἀφοῦ διαλύθηκε [ἡ γλώσσα] ἀπὸ τὸ ἕνα Πνεῦμα σὲ
πολλούς, συνάγεται πάλι σὲ μία ἀρμονία. Καὶ ὑπάρχει
διαφορὰ χαρισμάτων, [στὴν γλωσσολαλία] ποὺ χρειάζεται
ἄλλο χάρισμα γιὰ νὰ διακρίνεται τὸ περισσότερο ὡφέλιμο
[γιὰ τὴν σύναξη τῶν πιστῶν]• ἐπειδὴ ὅλες οἱ γλῶσσες εἶναι
ἐπαινετές. Καλὴ δὲ θὰ λεγόταν καὶ ἐκείνη, γιὰ τὴν οποία λέει ὁ
Δαβίδ• «Καταπόντισε, Κύριε, καὶ καταμοίρασε τὶς γλῶσσες
τους». Γιατί; «Διότι ἀγάπησαν ὅλους τοὺς λόγους ποὺ
καταποντίζουν [τοὺς ἀνθρώπους] γλώσσα δόλια»• φανερὰ
σχεδόν κατηγορώντας αὐτές τὶς γλώσσες εδώ, ποὺ χωρίζουν
τὴν θεότητα [μὲ τὸ νὰ μὴ ὁμολογοῦν τὴν θεότητα τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος]. Αὐτὰ λοιπόν καὶ ἀρκετά.



ΙΗ. Ἑμεῖς μὲν πρέπει νὰ ἀπολύσουμε τὴν σύναξη (διότι ἦταν
ἀρκετός ὁ λόγος), τὴν πανήγυρη ὅμως οὐδέποτε. Ἀλλ' εἶναι
ἀνάγκη νὰ εορτάσουμε, τώρα μὲν καὶ σωματικὰ
[συμμετέχοντας στα τελούμενα], ὕστερα δὲ ἀπὸ λίγο ἐντελώς
πνευματικὰ [σὲ ησυχία μὲ πνευματικὴ μελέτη καὶ νοερὰ
προσευχή]• ὅπου καὶ τοὺς λόγους αὐτῶν [τῶν ὑμνωδῶν] θὰ
κατανοήσουμε καθαρότερα καὶ σαφέστερα, ἐνωμένοι μὲ Αὐτὸν
τὸ Λόγο καὶ Θεὸ καὶ Κύριο ημῶν Ιησοῦ Χριστό, τὴν αληθινὴ
εορτὴ καὶ αγαλλίαση τῶν σωζομένων μὲ τὸν Ὁποῖο ἡ δόξα
καὶ ἡ τιμὴ στὸν Πατέρα καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, τώρα καὶ στοὺς
αἰώνες τῶν αἰώνων. Αμήν.
Σ Η ΜΕ ΙΩ ΣΕ ΙΣ
Σ η μ. Οἱ παρενθέσεις ( ) εἶναι τοῦ κριμένου οἱ ἀγκύλες [ ]
περιέχουν ἐπεξηγηματικές προσθῆκες.
1. Παρουσιάζει ἐδῶ ἕνα σημαντικὸ σημεῖο τῆς διδασκαλίας
τοῦ περὶ τῆς φανερώσεως τῆς Ἁγίας Τριάδας στὸν κόσμο.
Κατὰ τὸν άγιο Πατέρα, μέσα στὴν ιστορία τῆς σωτηρίας, ἡ
θεία οικονομία ἐνεργεῖ σὲ τρία στάδια, τὰ οποία καὶ ὁνομάζει
«σεισμούς», «διαθήκας» καὶ «μεταθέσεις βίου». Τὸ πρῶτο εἶναι
ἡ παράδοση τοῦ Νόμου, ἡ περίοδος τῆς Παλαιάς Διαθήκης• τὸ
δεύτερο εἶναι ἡ σάρκωση τοῦ Λόγου, ἡ περίοδος τῆς Καινῆς
Διαθήκης• τὸ τρίτο εἶναι ἡ φανέρωση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος
κατὰ τὴν Πεντηκοστή, ὁ καιρός τοῦ Πνεύματος. Τὸ δεύτερο καὶ
τὸ τρίτο στάδιο δὲν διαχωρίζονται βέβαια χρονικά, οἱ
ἐνέργειες δὲ καὶ τῶν τριῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος
εἶναι κοινές. Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, κατὰ τὴν ὑπόσχεση τοῦ
Κυρίου ἐνώνεται μὲ τοὺς ἄξιους, καὶ «διὰ προσθηκῶν» ὁδηγεῖ



στὴν τελείωση τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ. Κατὰ τὴν διδασκαλία
τοῦ Γρηγορίου, περὶ σταδιακῆς καὶ οἰκονομικῆς φανερώσεως
τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἡ Παλαιὰ Διαθήκη ἐκήρυττε φανερὰ τὸν
Πατέρα, καὶ τὸν Υἱὸ ἀμυδρότερα (σκιωδῶς δὲ καὶ τὸ Ἅγιον
Πνεῦμα). Ἡ Καινὴ ἐφανέρωσε τὸν Υἱόν, ὑπέδειξε δὲ τὴν
θεότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτὴ φανερώνεται τρανότερα
«εἰς ὕστερον», ἀπὸ τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς καὶ μετά.
2. Ἀναφέρεται στὴν καταπλήσσουσα ἄπειρη φιλανθρωπία τοῦ
Κυρίου ποὺ στὴν ἔνδοξο Ἀνάληψὴ Του συνανυψώνει καὶ τὴν
ἀνθρώπινη φύση γιὰ νὰ τὴν ἔχει ἀχώριστη ἀπὸ τὴν θεία φύση
Του εἰς τοὺς αἰώνες, ἐν δεξιὰ τοῦ Πατρός• Ἡ σημασία τῆς
ἐνώσεως τῶν δύο φύσεων στὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου γιὰ τὴν
θέωση τοῦ ἀνθρώπου τονίζεται βέβαια σὲ ὅλο τὸ ἔργο τοῦ
Γρηγορίου.
3. Τὸ χρονικὸ σημεῖο αὐτῆς τῆς «ἀρχῆς» εἶναι ἡ Πεντηκοστή.
Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐνεργοῦσε βέβαια καὶ πρὶν ἀπὸ αὐτήν, ὅπως
ἀναφέρει πιὸ κάτω ὁ θεῖος Πατήρ, ἀλλὰ δὲν εἶχε φανερωθεῖ
στὸν κόσμο ὡς θεία ὑπόσταση (Βλ. σημείωση 1).
4. Ὁ Ἅγιος θέτει ἐδῶ τὴν βάση τῆς θεολογίας ὡς
ἐκκλησιαστικῆς λειτουργίας. Ἡ θεολογία εἶναι φωτισμός καὶ
ἔμπνευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μετὰ προηγούμενη κάθαρση
τῶν γνωστικῶν δυνάμεων τῆς ψυχής. Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα
διδάσκει καὶ ἀποκαλύπτει στοὺς ἄξιους τὰ θεία μυστήρια,
τοὺς οδηγεῖ στὴ γνώση τῆς θείας αληθείας, ὅσον εἶναι
ἀναγκαίο γιὰ τὴν σωτηρία τῶν πιστῶν. Αὑτοὶ εἶναι οἱ Πατέρες
καὶ Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι ἔχουν συνείδηση ὅτι
γίνονται όργανα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γιὰ νὰ φανερωθεῖ στὸν



κόσμο ἡ «πολυποίκιλος σοφία τοῦ Θεοῦ». Οἱ ἅγιοι Πατέρες,
φωτιζόμενοι καὶ οδηγούμενοι ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα,
γνωρίζουν στοὺς πιστοὺς τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν
σωτηρία τους. Κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ θεολογήσει, ἂν δὲν «δώσει
λόγον» τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ γνωρίσει τὰ τοῦ
Θεοῦ χωρίς τὸν Θεό. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἔχει τὴν θαυμαστὴ
παρρησία νὰ ὁμολογεῖ ὅτι ομιλεῖ εμπνεόμενος ἀπὸ τὸ Ἅγιο
Πνεῦμα. Πιὸ κάτω θὰ χρησιμοποιήσει τὸ ρῆμα «σκέπτομαι»
(μὲ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα). (Πρβλ. τὴν λέξη «συνδιασκεψάμενοι» τοῦ
προσομοίου τῶν αίνων τῶν Ἁγίων Πατέρων).
5. Ποιοὺς ὑπονοεῖ ὁ θεῖος Πατήρ, ὅτι κρίνουν μὲ αὐτὸν τὸν
τρόπο τὸν ἵδιο καὶ ὅσους ὁμολογοῦν τὴν θεότητα τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος; Πρέπει μᾶλλον νὰ νοήσουμε ἐκείνους ποὺ είχαν
εὐσεβές φρόνημα καὶ πίστευαν στὴν θεότητα καὶ τὸ ὁμοούσιον
τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πλὴν ὅμως δὲν ὁμολογοῦσαν τὴν πίστη
τους φανερὰ γιὰ λόγους «οἰκονομίας».
6. Οἱ πνευματομάχοι διακρίνονταν σὲ διάφορες κατηγορίες.
Οἱ πιὸ ἀκραῖοι θεωροῦσαν τὸ Ἅγιο Πνεῦμα κτίσμα. Οἱ πιὸ
ήπιοι εδίσταζαν νὰ ὁνομάσουν τὸ Ἅγιο Πνεῦμα Θεόν ἀπὸ
σεβασμὸ δήθεν πρὸς τὴν Γραφή, ποὺ δὲν τὸ ἀναφέρει ρητά.
Πρὸς αὐτοὺς κυρίως ἀπευθύνει τὸν λόγο ὁ Ἅγιος μὲ μεγάλη
αγάπη καὶ συγκατάβαση, δείχνοντας τὸ ὕψος τῆς
«ποιμαντικῆς ἐπιστήμης» του.
7. οἱ Πνευματομάχοι, ὅπως καὶ ὅλοι οἱ αἰρετικοί,
προσκολλῶνται στὶς λέξεις, στὸ γράμμα τῆς Γραφής, καὶ
χάνουν τὰ νοούμενα ἀπὸ τὶς λέξεις. Κρατοῦν τὰ «ὁνόματα», καὶ
ἀφήνουν τὰ «πράγματα». Καὶ κατηγοροῦν τοὺς ορθοδόξους



ὅτι εισάγουν «άγραφα», δηλ. λέξεις ποῦ δὲν ὑπάρχουν στὴν

Γραφή. Ὁ Γρηγόριος, μὲ τὴν διάκριση αὐτὴ (ονόματος-
πράγματος) καὶ μὲ τὴν παράθεση γραφικῶν χωρίων,

ἀποδεικνύει ὅτι ἡ αλήθεια πρέπει νὰ ἀναζητηθεῖ μέσα καὶ
πέρα ἀπὸ τὸ γράμμα τῶν Γραφῶν, μὲ πολὺ προσεκτικὴ καὶ
ἐπίπονο μελέτη καὶ θεῖο φωτισμό. Για παράδειγμα, ἡ αλήθεια
γιὰ τὴν θεία φύση καὶ τὸ ὁμοούσιο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος δὲν
ἀναφέρεται μὲ αὐτές τὶς λέξεις, ἀλλὰ εἶναι «λίαν ἔγγραφος»
(κατ' ἀντιδιαστολὴ πρὸς τὸ «άγραφον»), μαρτυρεῖται δηλαδή,
ἀπὸ τὴν Γραφή.
8. Βλέπουμε ἐδῶ τὸν ζέοντα πόθο τοῦ Ἁγίου νὰ αλιεύσει τοὺς
ἀσθενοῦντες στὴν πίστη στὴν ορθοδοξία μὲ μία διακριτικότατη
παραχώρηση, ώστε νὰ όδηγηθοῦν σταδιακὰ στὴν ὁμολογία
τῆς θεότητος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Δέχεται δηλαδὴ νὰ
ὁμολογήσουν τὴν θεία φύση τοῦ Πνεύματος μὲ ἄλλες λέξεις,
καὶ θὰ παρακαλέσει τὸ Πνεῦμα νὰ τοὺς δώσει καὶ τὴν λέξη
Θεός. Ὁ ἵδιος δηλαδή, σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς αἰρετικούς, δὲν
προσκολλᾶται καθόλου στὶς λέξεις καὶ τὰ γράμματα.
9. Απ' ὅσα ἀναφέρει ἐδῶ καὶ λίγο πιὸ κάτω ὁ θεῖος Γρηγόριος,
συμπεραίνεται ὅτι οἱ πνευματομάχοι ἢ ἔστω μια μερίδα τους,
διακρίνονταν ὡς ιδιαίτερη κοινότητα. Έδειχναν δὲ θαυμαστὸ
ζῆλο εὐσέβειας καὶ ξεχώριζαν ὄχι μόνον ἀπὸ τὴν ἐξωτερικὴ
εμφάνιση, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ ἀσκητικὸ ήθος. Ὅλα αὐτὰ, καὶ τὴν
ορθὴ πίστη στὸν Υἱό, ἐπαινεῖ ὁ ἱερὸς Πατήρ γιὰ νὰ τοὺς
οδηγήσει πρὸς τὴν τελεία ἐνότητα τῆς πίστεως.
10. Μεγαλειώδης φανέρωση τῆς θείας αγάπης ἡ οποία
κατέφλεγε τὴν καρδία τοῦ Μεγάλου Πατρός. Οἱ ἅγιοι Πατέρες



μὲ ὅση δύναμη καὶ ἱερὸ πάθος εμάχοντο ὑπέρ τῆς αληθείας τῆς
πίστεως, μὲ τόση σπλαχνικὴ στοργὴ εφέροντο πρὸς τοὺς
πλανωμένους γιὰ νὰ τοὺς ἐπαναφέρουν μέσα στὴν μάνδρα τῆς
Ἐκκλησίας.
11. Στην Παλαιὰ Διαθήκη, καὶ κατὰ τὸν πρώτο καιρὸ τῆς
κλήσεως καὶ ἀποστολῆς τῶν Μαθητῶν, τὸ Ἅγιο Πνεῦμα
ἐνεργοῦσε «αμυδρά», μετὰ δὲ τὴν Ανάσταση τοῦ Κυρίου
«εκτυπώτερα» κατὰ τὴν δεκτικότητα τῶν ἁγίων Αποστόλων.
Κατὰ τὴν ημέρα τῆς Πεντηκοστῆς ὅμως καὶ μετὰ «τελειώτερα».
Τότε φανερωνόταν «κατὰ τὴν ἐνέργεια», τώρα όμως, «κατὰ τὴν
οὐσία». Ἡ λέξη «ουσιωδώς» χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τοὺς
Πατέρες μὲ τὴν σημασία τῆς ἐνοικήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος,
τοῦ πληρώματος τῆς χάριτός Του, σὲ διάκριση ἀπὸ τὴν
ἐνέργεια ἑνὸς μόνον ἢ περισσοτέρων χαρισμάτων Αὐτοῦ. Κατὰ
τὸν ἵδιο άρρητο τρόπο ποὺ ἐνοικεῖ ὁ Πατήρ καὶ ὁ Υἱός. Δὲν
πρέπει βέβαια νὰ νοήσουμε καμμία ἀναφορὰ στὴ θεία οὐσία ἡ
οποία εἶναι ἀπρόσιτη καὶ ἀμέθεκτη ἀπὸ κάθε κτιστὴ φύση.
12. Θέλοντας ὁ θεῖος Γρηγόριος νὰ τονίσει τὸ ὁμοούσιο τοῦ
Ἁγίου Πνεύματος μὲ τὸν Υἱό, συνδέει συχνὰ διάφορα
γεγονότα τῆς θείας οἰκονομίας κατὰ τὴν φανέρωση τῶν δύο
Προσώπων στὸν κόσμο. Ἔτσι, ἀφοῦ ἀναφέρεται στὴν
σωματικὴ παρουσία τοῦ Υἱοῦ, ὁμιλεῖ γιὰ τὴν «σωματική»
ἐμφάνιση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐννοεῖ μᾶλλον τὴν κάθοδὸ
Του κατὰ τὴν Βάπτιση ὡς περιστερᾶς καὶ κατὰ τὴν
Πεντηκοστήν ἐν εἴδει πύρινων γλωσσῶν, οἱ ὁποῖες δείχνουν
ἐπίσης καὶ τὴν «συγγένεια πρὸς τὸν Λόγο».



13. Ἀλληγορικὴ ερμηνεία τοῦ «ὁ στεγάζων ἐν ὕδασι τὰ ὑπερῶα
Αὐτοῦ» (Ψαλμ. 103,3). Κατ' αὐτήν, θεία ὕδατα σημαίνουν
ἀγγελικές δυνάμεις, οἱ ὁποῖες εἶναι θρόνος δόξης τῆς θείας
μεγαλειότητος καὶ ὑμνοῦν ἀκατάπαυστα τὸν Θεόν.
14. Τὴν νύκτα τοῦ Πᾶσχα τοῦ ἰδίου ἔτους, ὁ θεῖος Γρηγόριος
εἶχε τραυματισθεῖ ἀπὸ τοὺς ἐξαγριωθέντες ἀρειανούς, ποὺ
όρμησαν μὲ μανία ἐναντίον του γιὰ νὰ τὸν ἐξοντώσουν.
Αἰσθάνεται ὅτι καὶ πάλι μπορεῖ νὰ κινδυνεύσει, ἂν καὶ ἴσως
ὄχι ἀπὸ τοὺς πνευματομάχους.

Ἁπό: Στυλ. Γ. Παπαδὅπουλος (επιμ.),
Μιλάει ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος,
μτφρ. Διονύσιος Κακαλέτρης, ἐκδ. Ἀποστολικὴ Διακονία,
Ἀθήνα 1991

Λόγος Αγίου Λουκά Κριμαίας εις την Κοίμηση της Υπεραγίας
Θεοτόκου
Τον καθένα από μας τον βασανίζει το ερώτημα: τι θα γίνει με μας
και τι μας περιμένει μετά το θάνατο; Μία σαφή απάντηση σ' αυτό το
ερώτημα μόνοι μας δεν μπορούμε να την βρούμε. Αλλά η Αγία
Γραφή και πρώτα απ' όλα ο λόγος του Κυρίου μας Ιησού Χριστού
μας αποκαλύπτουν αυτό το μυστικό. Μας το αποκαλύπτουν επίσης
το απολυτίκιο και το κοντάκιο της μεγάλης αυτής γιορτής της
Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου και οι εκκλησιαστικοί ύμνοι
που ψάλλονται σ' αυτή τη γιορτή.

Θέλω όλοι σας να καταλάβετε, γιατί ο θάνατος της Υπεραγίας
Θεοτόκου και Παρθένου Μαρίας λέγεται Κοίμησή της. Ο μέγας
απόστολος Ιωάννης ο Θεολόγος στο 20ο κεφάλαιο της



Αποκαλύψεως μιλάει για τον πρώτο και το δεύτερο θάνατο. Ο
πρώτος μόνο θάνατος, ο οποίος είναι αναπόφευκτος για όλους τους
ανθρώπους, περιμένει και τους αγίους και τους δικαίους. Αλλά ο
δεύτερος, ο φοβερός και αιώνιος θάνατος, περιμένει τους μεγάλους
και αμετανόητους αμαρτωλούς, οι οποίοι αρνήθηκαν την αγάπη και
την δικαιοσύνη του Θεού και είναι καταδικασμένοι να βρίσκονται
αιωνίως σε κοινωνία με το διάβολο και τους αγγέλους του.

Στο Ευαγγέλιο του ίδιου μεγάλου αποστόλου και ευαγγελιστού
Ιωάννου του Θεολόγου διαβάζουμε τα λόγια του Χριστού, τα οποία
είναι πολύ στενά συνδεδεμένα με όσα γράφει η Αποκάλυψη: «αμήν
αμήν λέγω υμίν ότι ο τον λόγον μου ακούων και πιστεύων τω
πέμψαντί με έχει ζωήν αιώνιον και εις κρίσιν ουκ έρχεται, αλλά
μεταβέβηκεν εκ του θανάτου εις την ζωήν» (Ίωάν. 5, 24).

Το ακούτε, το καταλαβαίνετε; Νομίζω ότι ακόμα και θα πρέπει να
σας κινήσει την περιέργεια το γεγονός ότι όλοι όσοι υπακούουν στο
λόγο του Χριστού και πιστεύουν στον Ουράνιο Πατέρα του, ο
οποίος τον έστειλε, αμέσως μετά το θάνατο τους θα περάσουν στην
αιώνια ζωή. Δεν υπάρχει λόγος να δικαστούν αυτοί που έχουν
ζωντανή πίστη στο Θεό και υπακούουν στις εντολές του.

Και στους μεγάλους δώδεκα αποστόλους είπε ο Κύριος μας Ιησούς
Χριστός: «αμήν λέγω υμίν ότι υμείς οι ακολουθήσαντές μοι, εν τη
παλιγγενεσία, όταν καθίση ο Υιός του ανθρώπου επί θρόνου δόξης
αυτού, καθίσεσθε και υμείς επί δώδεκα θρόνους κρίνοντες τας
δώδεκα φυλάς του Ισραήλ» (Ματθ. 19, 28). Δικαστές και κατήγοροι
θα είναι κατά την Φοβερά Κρίση του Θεού οι Απόστολοι του



Χριστού και, βεβαίως, είναι τελείως αδύνατο να φανταστούμε να
δικάζονται η Υπεραγία Θεοτόκος και Αειπάρθενος Μαρία, ο
Βαπτιστής του Κυρίου Ιωάννης, οι μεγάλοι προφήτες του Θεού, ο
Ηλίας και ο Ενώχ τους οποίους ζωντανούς τους πήρε ο Θεός στον
Ουρανό, όλο το αμέτρητο πλήθος των μαρτύρων του Χριστού, οι
δοξασμένοι από τον Θεό άγιοι αρχιερείς και θαυματουργοί με επί
κεφαλής τον άγιο Νικόλαο, αρχιεπίσκοπο Μύρων της Λυκίας.
Είναι αδύνατον ακόμα και να περάσει από το μυαλό μας η σκέψη
πως θα δικαστούν αυτοί, οι όποιοι άκουσαν από το στόμα του
Χριστού: «Η βασιλεία του Θεού εντός υμών εστίν» (Λκ. 17, 21). Σ'
αυτούς τους μεγάλους αγωνιστές του Χριστού, σαν σε πολύτιμους
ναούς κατοικούσε το Άγιο Πνεύμα. Ακόμα και ζώντας στη γη, αυτοί
βρισκόταν στην άμεση κοινωνία με τον Θεό, επειδή έτσι είπε ο
Κύ¬ριος μας Ιησούς Χριστός: «Εάν τις αγαπήση με, τον λόγον μου
τηρήσει, και ο πατήρ μου αγαπήσει αυ¬τόν, και προς αυτόν
ελευσόμεθα και μονήν παρ' αυτώ ποιήσομεν» (Ίωάν. 14, 23).

Ή Υπεραγία Παρθένος Μαρία υπήρξε άχραντος ναός του Σωτήρος
και σ' αυτήν κατοίκησε το Άγιο Πνεύμα και από την αγιότατη μήτρα
της έλαβε το ανθρώπινο σώμα ο Υιός του Θεού, ο Οποίος κατέβηκε
από τους Ουρανούς. Γι' αυτό ο σωματικός της θάνατος δεν ήταν
θάνατος αλλά Κοίμηση, δηλαδή ένα άμεσο πέρασμα από τη
Βασιλεία του Θεού εντός της στη Βασιλεία των Ουρανών και την
αιώνια ζωή.

Μού ήρθε τώρα στο μυαλό και κάτι καινούριο. Σ' ένα από τα
προηγούμενα κηρύγματα μου σάς έλεγα, ότι έχουμε κάθε λόγο να
πιστεύουμε, ότι και το σώμα της Υπεραγίας Θεοτόκου με τη δύναμη
του Θεού έγινε άφθαρτο και ανελήφθη στους ουρανούς. Αυτό μάς



λέει και το κοντάκιο της μεγάλης γιορτής της Κοιμήσεως της
Θεοτόκου: «Την εν πρεσβείαις ακοίμητον Θεοτόκον, και
προστασίαις αμετάθετον ελπίδα, τάφος και νέκρωσις ουκ εκράτησεν
ως γαρ ζωής Μητέρα, προς την ζωήν μετέστησεν, ο μήτραν οικήσας
αειπάρθενον».

Προσέξτε: «τάφος και νέκρωσις ουκ εκράτησεν». Σκεπτόμενοι αυτό,
ας θυμηθούμε και τι γράφει η Αγία Γραφή για το θάνατο του
μεγαλυτέρου προφήτη της Παλαιάς Διαθήκης, του Μωυσή στο 34ο
κεφάλαιο του βιβλίου του Δευτερονομίου, ότι πέθανε σύμφωνα με
το λόγο του Θεού στο όρος Νεβώ και τάφηκε στη γη Μωάβ. Ο
τάφος του μεγάλου αυτού προφήτη έπρεπε να είναι για πάντα τόπος
προσκυνήματος για όλο το λαό του Ισραήλ. Όμως στη Βίβλο
διαβάζουμε, ότι: «ουκ οίδεν ουδείς την ταφήν αυτού έως της ημέρας
ταύτης» (Δευτ. 34, 6). Όμως κατά τη Μεταμόρφωση του Κυρίου στο
όρος Θαβώρ εμφανίστηκε ο Μωυσής στον Κύριο και Δεσπότη του
τον Ιησού μαζί με τον προφήτη Ηλία, ο οποίος αρπάχτηκε ζωντανός
στους ουρανούς.

Νομίζω ότι δεν θα είναι αμαρτία αν θα πούμε, ότι το σώμα του
μεγάλου Μωυσή, όπως και το σώμα της Υπεραγίας Θεοτόκου, με τη
δύναμη του Θεού, έμεινε άφθαρτο. Γι' αυτό και ο τάφος του είναι
άγνωστος.

Να σκεφτόμαστε, αδελφοί και αδελφές μου, την μακάρια Κοίμηση
της Υπεραγίας Παρθένου Μαρίας και να θυμόμαστε τα λόγια του
Κυρίου μας Ιησού Χριστού: «Αμήν αμήν λέγω υμίν ότι ο τον λόγον
μου ακούων και πιστεύων τω πέμψαντί με έχει ζωήν αιώνιον, και εις



κρίσιν ουκ έρχεται, αλλά μεταβέβηκεν εκ του θανάτου εις την ζωήν»
(Ίωάν. 5, 24). Να μάς αξιώσει ο Θεός να γευθούμε και εμείς οι
αμαρτωλοί τη μεγάλη αυτή χαρά, με τη χάρη και τη φιλανθρωπία
του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, φ η δόξα και το κράτος συν τω
ανάρχω αυτού Πατρί και τω Παναγίω Αυτού Πνεύματι εις τους
αιώνας. Αμήν.

ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ
ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΟΜΙΛΙΕΣ
ΤΟΜΟΣ Γ'
ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ"






ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ
ΜΗΝΩΝ ΙΟΥΝΙΟΥ – ΙΟΥΛΙΟΥ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2021

• Πέμπτη 10 Ιουνίου Εορτή Αναλήψεως του Κυρίου.
• Δευτέρα 21 Ιουνίου Εορτή του Αγίου Πνεύματος.
• Πέμπτη 24 Ιουνίου Εορτή Γενέθλιου Τιμίου Προδρόμου
• Τρίτη 29 Ιουνίου Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
• Τετάρτη 30 Ιουνίου Αγίων Δώδεκα Αποστόλων
• Κάθε Σάββατο του μηνός.
• Την Πέμπτη 17 Ιουνίου στις 6.00 το απόγευμα θα τελεστεί το
μυστήριο του Ι. Ευχελαίου.
• Την Παρασκευή 18 Ιουνίου στις 6.00 το απόγευμα θα τελεστεί η
ακολουθία του εσπερινού και στην συνέχεια θα ψαλλει το Τρισάγιο
υπέρ των κεκοιμημένων, και την επομένη 7.00-9.00 θα τελεστεί ο
Όρθρος και η Θ. Λειτουργία και στη συνέχεια θα ψαλλει το τρισάγιο
υπέρ των κεκοιμημένων.
• Πέμπτη 1 Ιουλίου Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού.
• Τετάρτη 7 Ιουλίου Αγίας Μεγαλομάρτυρος Κυριακής.
• Πέμπτη 8 Ιουλίου Αγίου Μεγαλομάρτυρος Προκοπίου.
• Τρίτη 13 Ιουλίου Εορτή θαύματος Αγίου Σπυρίδωνος της θεραπείας
του εξ εωας τυφλου.
• Τρίτη 20 Ιουλίου Αγίου Προφήτου Ηλίου.
• Δευτέρα 26 Ιουλίου Αγίας Παρθενομαρτυρος Παρασκευής.
• Τρίτη 27 Ιουλίου Αγίου Παντελεήμονος του Ιαματικού.
• Παρασκευή 6 Αυγούστου Εορτή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.



• Τετάρτη 11 Αυγούστου Εορτή θαύματος Αγίου Σπυρίδωνος της
εκδιώξεως των Αγαρηνών εκ της Κέρκυρας.
• Δευτέρα 16 Αυγούστου Αγίου Γερασίμου του εν Κεφαλληνία.
• Δευτέρα 23 Αυγούστου Εννιάμερα της Παναγίας. Παρασκευή 26
Αυγούστου Αγίου Φανουρίου του νεοφανούς.
• Όλα τα Σάββατα και τις Κυριακές των μηνών.
• Από 1 -13 Αυγούστου θα τελούνται οι ιερές Παρακλήσεις προς
την Υπεραγία Θεοτόκο. Στις 6.00 θα ξεκινά ο εσπερινός και εν
συνεχεία θα ψάλλεται η Ιερά Παράκληση.